Dit jarenlang genegeerde symptoom onthult vaak een verborgen ijzertekort bij veel volwassenen

Een nieuwe golf van gezondheidsrapporten wijst op een opvallende misser in de dagelijkse medische praktijk: een klein, alledaags symptoom dat jarenlang als banaal werd beschouwd, blijkt in werkelijkheid een vroegsignaal te zijn van een sluimerend ijzertekort. Wat artsen ooit toeschreven aan stress of veroudering, krijgt plots wetenschappelijke onderbouw. De aandacht verschuift — ook omdat de economische impact van verminderde arbeidsproductiviteit door lichte bloedarmoede inmiddels wordt geschat op honderden miljoenen euro’s per jaar in de EU.

Vermoeidheid is niet altijd wat het lijkt

De meeste mensen koppelen vermoeidheid aan slaapgebrek of overbelasting. Toch toont een rapport van het RIVM uit 2023 aan dat 1 op de 5 volwassenen met chronische vermoeidheid uiteindelijk tekorten heeft aan essentiële micronutriënten, met ijzer bovenaan de lijst. De klachten beginnen vaak subtiel: koude handen, broze nagels, concentratieproblemen. Pas later volgen dalende hemoglobinewaarden en duidelijke bloedarmoedeklachten.

Wat dit opmerkelijk maakt: veel huisartsen testen pas op ijzertekort wanneer klassieke anemie zichtbaar wordt in het bloedbeeld. Daarmee loopt men gemiddeld zes tot twaalf maanden achter op het moment waarop suppletie al verschil had kunnen maken.

Het onverwachte signaal: rusteloze benen

Onderzoekers van de Universiteit Utrecht legden in 2022 een verband tussen rusteloze benen — het oncontroleerbare dranggevoel om ’s avonds of ’s nachts de benen te bewegen — en een laag ferritinegehalte, zelfs wanneer hemoglobine nog normaal is. Ferritine weerspiegelt de ijzervoorraden in het lichaam, en waarden onder 30 µg/L blijken bij volwassenen opvallend vaak samen te gaan met deze neurologische sensatie.

Een stille epidemie

Volgens de Nederlandse Vereniging voor Klinische Chemie komt dit fenomeen naar schatting voor bij ruim 800.000 Nederlanders. Toch wordt het zelden actief bevraagd tijdens consultaties. De focus ligt meestal op slaapkwaliteit of stressbeleving, niet op biochemische tekorten.

Cijfers die aanleiding geven tot debat

Achter deze cijfers schuilt een spanning: preventieve screening zou duizenden gevallen vroegtijdig kunnen opsporen, maar brengt hogere zorgkosten met zich mee. Zorgverzekeraars pleiten voor doelgericht testen bij risicogroepen; patiëntenverenigingen eisen juist brede toegang tot ferritinebepaling binnen het basispakket.

Tussen voeding en supplementen: waar ligt de grens?

Dierlijke producten zoals rood vlees en lever bevatten heem-ijzer dat beter wordt opgenomen dan plantaardig non-heem-ijzer uit peulvruchten of spinazie. Toch ziet het Voedingscentrum sinds enkele jaren een daling in vleesconsumptie met bijna 15%. Dit voedt een paradox: gezonder eten volgens milieucriteria kan onbedoeld leiden tot meer latente tekorten.

• Vitamine C verhoogt de opname van plantaardig ijzer tot wel driemaal.
• Koffie en thee vlak na maaltijden verminderen die opname juist met circa 40%.
• Sommige multivitaminen bevatten slechts een fractie (10–15 mg) van de aanbevolen therapeutische dosis bij bewezen tekort (tot 100 mg elementair ijzer per dag).

De richtlijnen veranderen langzaam

Sinds begin 2024 werkt de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) aan herziene aanbevelingen voor ferritinemetingen buiten zwangerschap en kindertijd. De verwachting is dat drempelwaarden worden aangepast om ook “functionele” tekorten zonder anemie te erkennen. Die stap kan leiden tot meer laboratoriumtesten en gerichte suppletieprogramma’s via apotheken.

VoedingDeze weinig bekende wintervrucht kan deels het gebrek aan vitamine D compenseren volgens specialisten

In Nederland onderzoekt ZonMw momenteel hoe huisartsen sneller biochemische signalen kunnen interpreteren via digitale beslismodellen gekoppeld aan bloeduitslagen. Het pilotproject loopt tot eind 2025; voorlopige resultaten tonen dat vroegdetectie leidt tot minder ziekteverzuimdagen per patiënt per jaar — gemiddeld drie minder dan bij standaardzorg.

Tijd voor waakzaamheid bij banale klachten

Koude voeten in juli of tintelende kuiten tijdens rustmomenten zijn zelden prioriteit in consultaties. Toch wijzen recente analyses erop dat zulke details cruciale aanwijzingen vormen voor systematische onderdiagnose van ijzergebrek in volwassen populaties. Wie vandaag alert reageert op deze signalen kan morgen voorkomen dat vermoeidheid uitmondt in langdurige prestatieschade of zelfs cardiovasculaire complicaties door chronisch zuurstoftekort.

Ziekenfondsen overwegen intussen preventieve campagnes vergelijkbaar met bloeddrukcontroles bij apotheken — laagdrempelige ferritinetests zouden volgens berekeningen van het ministerie van Volksgezondheid slechts €12 per persoon kosten. Dat cijfer vormt mogelijk het kantelpunt tussen afwachten en handelen.