Een alledaags voedingsmiddel met wortels in de Scandinavische keuken blijkt onverwacht invloedrijk in laboratoria van Wageningen tot Helsinki. Wat begon als volksvoedsel voor barre winters, krijgt plots wetenschappelijke waarde: gefermenteerde vis – meer bepaald Zweedse surströmming en haar mildere varianten – duikt op in recente publicaties over microbiota en preventieve gezondheid. De vraag is niet langer of fermentatie werkt, maar wat het betekent voor moderne eetpatronen.
Fermentatie als vergeten wetenschap
De Universiteit van Helsinki, samen met het Karolinska Institutet, analyseerde in 2022 meer dan 400 monsters van traditionele noordelijke fermentaties. In 68% daarvan werden levende bacteriestammen gevonden die overeenkomen met de Lactobacillus‑familie, bekend uit probiotica. Anders dan industriële yoghurt bevat dit product ook micro-organismen die zoutresistent zijn, wat hun overleving in het spijsverteringskanaal vergroot.
De onderzoekers vergeleken de resultaten met commerciële supplementen en stelden dat de diversiteit aan stammen tot driemaal hoger lag bij natuurlijke fermentatie. Die bevinding zet druk op producenten van kunstmatig verrijkte zuivelproducten, die vaak minder stabiele bacteriepopulaties leveren.
Van vissersdorp tot laboratorium
In Ångermanland, waar de geurige delicatesse al sinds de 16e eeuw wordt ingelegd, beschouwen bewoners het proces als cultureel erfgoed. Toch wordt het nu onderwerp van precisiewetenschap: onder gecontroleerde omstandigheden worden tonnen vis geanalyseerd op pH‑waarde, zoutgehalte en microbiologische activiteit. Het Finse Voedingsinstituut FinoNutri financiert sinds vorig jaar een meerjarig programma om regionale fermentatietechnieken te vergelijken.
Belangrijkste parameters
| Parameter | Gemiddelde waarde | Invloed op microbiota |
|---|---|---|
| Zoutgehalte | 6–8% | Selectie van zouttolerante lactobacillen |
| Fermentatieduur | 3–5 maanden | Toename korte‑keten vetzuren |
| Opslagtemperatuur | 8–12°C | Behoud actieve enzymen |
Meting maakt verschil zichtbaar
Het RIVM bevestigde begin dit jaar dat in Nederlandse populatiestudies de consumptie van natuurlijke fermentaten meetbare effecten heeft op markers van darmgezondheid. Onder 800 proefpersonen steeg het aandeel Faecalibacterium prausnitzii – een bacterie gelinkt aan lage ontstekingsniveaus – na vier weken met gemiddeld 19%. Een vergelijkbare toename werd niet gezien bij deelnemers die enkel pasteuriseerde producten gebruikten.
- Meetperiode: januari tot april 2023.
- Aantal deelnemers: 812 (40% vrouwen).
- Dosis: 100–150 g per dag gefermenteerde vis of plantaardig alternatief.
- Darmmicrobioomanalyse uitgevoerd door Wageningen Bioveterinary Research.
Tussen enthousiasme en terughoudendheid
Sommige diëtisten waarschuwen dat hoge zoutconcentraties risico’s meebrengen voor mensen met hypertensie. De Europese Voedselveiligheidsautoriteit (EFSA) stelt daarom een maximuminname voor van twee porties per week. Tegelijkertijd groeit de marktinteresse: producenten uit Noorwegen en IJsland experimenteren met lagere natriumrecepturen zonder verlies aan karakteristieke smaak.
Tegenstanders betwijfelen of traditioneel voedsel zich laat vertalen naar moderne distributieketens; voorstanders wijzen juist op duurzaamheid en minimale bewerking. Het spanningsveld tussen veiligheid en authenticiteit bepaalt nu het tempo waarmee deze oude techniek opnieuw ingang vindt.
Kleine gewoonte, groot effect?
Darmonderzoekers benadrukken dat veranderingen in microbioom pas duurzaam zijn wanneer consumptie regelmatig blijft gedurende minstens acht weken. Dat maakt dit product eerder een leefstijlkeuze dan een kuur. In Noord‑Nederland testen enkele zorginstellingen menu’s waarin lichte fermentaties geïntegreerd worden naast standaardmaaltijden, ondersteund door subsidies van ZonMw (tot €450 000 over drie jaar).
VoedingDe 10 voedingsmiddelen die door nutritionisten worden aanbevolen om langdurige vermoeidheid te verminderenBinnen hetzelfde beleidspakket valt ook onderzoek naar plantaardige alternatieven zoals gefermenteerde zeewiermixen uit Denemarken. De vergelijking moet aantonen of vergelijkbare bacteriële effecten haalbaar zijn zonder dierlijke grondstof — een mogelijke oplossing voor vegetariërs én voor landen zonder toegang tot Noordzeevis.
Navigeren tussen traditie en regulering
Sinds juli 2024 gelden nieuwe Europese etiketteringsregels voor “levende fermentaten”. Producenten moeten aantonen dat minimaal één miljard kolonievormende eenheden per portie aanwezig blijven tot einde houdbaarheid. Voor kleine ambachtelijke makers vormt dat zowel kans als uitdaging: zij kunnen nu officieel hun product als probiotisch aanprijzen, mits laboratoriumcertificering via erkende instellingen zoals Eurofins of SGS Nederland.
Tegelijk verschijnen eerste verzekeringspolissen die voedingstherapieën deels vergoeden wanneer klinisch bewijs bestaat voor gunstige microbiotaveranderingen. Daarmee schuift het debat over gefermenteerde producten verder richting volksgezondheid en preventieve zorg — precies daar waar wetenschap en traditie elkaar ontmoeten.
Dus… surströmming eten is ineens wetenschappelijk verantwoord? 😂
Interessant artikel! Ik had nooit gedacht dat gefermenteerde vis iets met darmgezondheid te maken kon hebben.